فعالان اقتصادي عموماً اظهار مي کنند که رايزنان، آگاهي، آشنايي و توانمندي کافي را براي انجام ماموريت هايشان ندارند
سازمان توسعه و تجارت، براي آموزش، انگيزه مند کردن و گزينش رايزنان بازرگاني بايد جدي تر کار کند. به نظر مي رسد روش فعلي نمي تواند ميزان مطلوبي از انتظارات از رايزنان بازرگاني را تامين کند

فعالان اقتصادي عموماً اظهار مي کنند که رايزنان، آگاهي، آشنايي و توانمندي کافي را براي انجام ماموريت هايشان ندارند
سازمان توسعه و تجارت، براي آموزش، انگيزه مند کردن و گزينش رايزنان بازرگاني بايد جدي تر کار کند. به نظر مي رسد روش فعلي نمي تواند ميزان مطلوبي از انتظارات از رايزنان بازرگاني را تامين کند

رايزنان بازرگاني، افرادي هستند که در خارج از کشور، براي تسهيل مسائل اقتصادي و تجاري تلاش مي کنند. در ايران رايزنان بازرگاني، زير مجموعه اي از سازمان توسعه تجارت هستند و شمار آنها به 23 نفر مي رسد. طول مدت ماموريت هر يک از آنها سه ساله است و پس از طي اين مدت يا بايد ماموريت خود را تمديد کرده يا به کشور بازگردند، در صورت بازگشت نيز جايگزيني آنها در دستور کار قرار مي گيرد. آنها به نوعي سفيران اقتصادي کشورها محسوب مي شوند.
بر اساس گزارش ايسنا، در سال گذشته حدود ۱۰ رايزن بازرگاني از ايران در سراسر دنيا يا طول مدت ماموريت خود را تمديد کردند يا با اتمام سه ساله ماموريت خود در کشورهاي خارجي به کشور بازگشتند و جايگزيني براي آنها منصوب شده است.
يکي از اهداف کشور در حوزه تجارت خارجي پس از برجام افزايش شمار رايزنان بازرگاني است و در اين راستا برخي کشورهاي هدف به منظور توسعه تجارت با ايران شناسايي شدند و در اين بين کشورهاي اروپايي و CIS نسبت به ساير کشورها در اولويت قرار دارند. پدرام سلطاني، نايب رئيس اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و کشاورزي ايران در گفت و گو با «ايران» به آسيب شناسي و بررسي ابعاد مختلف فعاليت رايزنان بازرگاني پرداخته است.

اغلب فعالان اقتصادي از رايزنان بازرگاني رضايت ندارند
پدرام سلطاني، در گفت و گو با «ايران» صحبت هايش را چنين شروع مي کند:«قضاوت در اين رابطه نياز به يک نظرسنجي مستقل از کساني دارد که خدماتي را از رايزنان دريافت کرده اند. همين طور بايد از سازمان توسعه و تجارت نظرسنجي شود براي اينکه ببينيد ماموريت هايشان را چطور توانسته اند انجام دهند.ولي به طور کلي با بازخوردهايي که از اتاق دريافت کرده ايم، رضايت عمومي از خدمات رايزنان وجود ندارد.»
نايب رئيس اتاق ايران، در توضيح علل نارضايتي از فعاليت رايزنان مي گويد:«فعالان اقتصادي عموماً اظهار مي کنند که رايزنان، آگاهي، آشنايي و توانمندي کافي را براي انجام ماموريت هايشان ندارند. اغلب رايزنان بازرگاني به حوزه کاري شان مسلط نيستند .بعضي ها تسلط لازم به کارهاي بازرگاني و اقتصادي ندارند يا با روش هاي ثبت و دريافت اطلاعات آشنا نيستند. بعضي ها از نظر مهارت زباني مشکلاتي دارند که مانع برقراري ارتباط مثمر ثمر در کشورهاي مختلف مي شود. آنها نمي توانند اطلاعات مناسب و لازم را دريافت و ترجمه کنند.»
او ادامه مي دهد:« همچنين به ما منعکس شده که بعضي از رايزنان نگاه شان به کارشان با انتفاع شخصي همراه است. آنها تلقي شان اين است که اگر خدمتي به کسي مي دهند و طرف رابطه تجاري برقرار مي کند، خودشان هم بايد بتوانند حق الزحمه يا کميسيوني دريافت کنند. حتي اين موارد هم مشاهده شده است که بعضي رايزنان بعد از پايان ماموريت، در آن کشور باقي مانده اند، يا مستقيماً خودشان يا برخي افراد خانواده شان ماندگار شده اند.»
سلطاني به ساز و کارهاي سازماني براي اعزام ماموران به خارج از کشور انتقاد دارد:«نکته ديگري هم وجود دارد که بايد روي آن فکر اساسي شود. خودم پاسخي ندارم. اين مساله هم براي همه حوزه هايي است که پرسنل سازمان هايمان را به خارج از کشور اعزام مي کنيم. آنها مادامي که در ايران هستند، دريافت حقوق شان در چارچوب ايران و به ريال است. زماني که از کشور خارج مي شوند، حقوق شان به صورت ارز پرداخت مي شود. با اين حساب، تفاوت آشکاري بين دريافتي اين افراد در خارج و داخل کشور وجود دارد. اين مساله هم فقط مربوط به رايزنان نيست. اما در اين بخش هم نمود خود را نشان داده است.»
او ادامه مي دهد: «اين موضوع باعث شده اغلب، اعزام ماموران ايراني به خارج از کشور، به مسابقه و رقابتي بين افراد تبديل شود. آنها بشدت به دنبال اين هستند که ماموريت خارج از کشور بگيرند. در اين جريان ها نيز رابطه موثرتر از ضابطه عمل مي کند. رابطه ها راهي براي اعزام افراد به خارج از کشور هستند، ولو اينکه مهارت کافي نداشته باشند. اگر اخيراً کاري براي اصلاح اين روند صورت گرفته است، من اطلاعي ندارم.»

روش آموزش و فعاليت رايزنان بازرگاني بايد تغيير کند
تا قبل از پايان برنامه پنجم توسعه مجوز افزايش شمار رايزنان بازرگاني به ۳۰ مورد وجود داشت اما بررسي ها نشان مي دهد از اين ظرفيت استفاده نشد. حالادر برنامه ششم توسعه درج شده است که سازمان توسعه تجارت با همکاري وزارت امور خارجه مي تواند نسبت به انتخاب و انتصاب رايزن هاي بازرگاني در کشورهاي هدف اقدام کنند.بنابراين برنامه ششم توسعه آزادي عمل بيشتري را در اين حوزه تعريف کرده است. مسئولان مربوط مي توانند به ميزان کشورهاي هدفي که امکان توسعه تجارت خارجي با آنها وجود دارد، شمار رايزن هاي بازرگاني را افزايش دهند و محدوديتي وجود ندارد. اين مساله نيز، به خاطر گشايش هاي پسابرجام در نظر گرفته شده است. براساس پيش بيني هاي صورت گرفته و شناسايي کشورهاي هدف حالاقرار است که شمار رايزن هاي بازرگاني ايران در دنيا طي برنامه ششم توسعه به ۶۰ مورد افزايش يابد.
پدرام سلطاني معتقد است در اين شرايط، بايد در نحوه فعاليت رايزنان بازرگاني بازنگري صورت بگيرد. او مي گويد:«سازمان توسعه و تجارت، براي آموزش، انگيزه مند کردن و گزينش رايزنان بازرگاني بايد جدي تر کار کند. به نظر مي رسد روش فعلي نمي تواند ميزان مطلوبي از انتظارات از رايزنان بازرگاني را تامين کند. آنهايي که به صورت تصادفي خوب از آب درمي آيند، خدمات خوبي مي دهند و اگر نه اکثريت کيفيت خدمات شان يا روش هاي کاري شان، براي فعالان اقتصادي فايده مند نيست.»
نايب رئيس اتاق ايران درباره ضرورت فعاليت رايزنان بازرگاني چنين توضيح مي دهد:«اين امري جا افتاده است که فردي براي ارائه خدمات به فعالان اقتصادي يا دفتري از سوي يک کشور در کشورهاي ديگر وجود داشته باشد. کشورها سفارتخانه دارند. بسياري از کشورها رايزن بازرگاني و دفتر تجاري دارند و مدل هاي مختلفي براي نهادهايي دارند که بتواند خدمات اطلاعاتي براي تسهيل کار به فعالان اقتصادي ارائه دهد. اتفاقاً مطالعه روش هاي موثر بعضي کشورها در اين رابطه، نفراتي که به کار گمارده اند و مهارت هايي که داشته اند، مي تواند بسيار ثمربخش باشد. ما بايد خدمات و عملکردي را که رايزنان بازرگاني در ديگر کشورها دارند، پايش کنيم، چه در مورد کشور خودمان، چه در مورد بررسي تطبيقي ديگر کشورها. از اين طريق است که مي توانيم ايرادات مان را اصلاح کنيم.»