موقعیت ژئوپولوتیک ایران در منطقه مزیت های نسبی قابل توجهی را برای آن به ارمغان آورده است که حمل‌ونقل یکی از بارزترین این مزیت‌ها است.

موقعیت ژئوپولوتیک ایران در منطقه مزیت های نسبی قابل توجهی را برای آن به ارمغان آورده است که حمل‌ونقل یکی از بارزترین این مزیت‌ها است. این نکته در اسناد حکومتی نیز مورد تأیید قرار گرفته است که در همه سطوح حمل‌ونقل  اعم از هوایی، ریلی، زمینی، دریایی و حمل بار و مسافر، ما می‌توانیم نقش بسیار پررنگ‌تری را در منطقه و همچنین برای دنیا ایفا کنیم. موقعیت ایران برای اینکه هاب پروازهای بین‌المللی باشد، بی‌نظیر بوده و با دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس قابل قیاس نیست. پرواز از مسیر ایران بین غرب و شرق می‌تواند طول مدت پرواز را برای حداقل 30 یا 40 دقیقه کاهش دهد. اگر میزان مصرف سوختی که از این طریق کاهش پیدا می‌کند، در پروازهایی که در طول سال از غرب به شرق از مسیر ایران انجام می‌شود، ضرب کنیم، به مبلغ گزافی دست پیدا می‌کنیم که در نوع خود قابل توجه است. ضمن اینکه بازار 80 میلیونی ایران نیز با کشورهای جنوبی قابل قیاس نیست.

اما متأسفانه عدم سرمایه‌گذاری و توسعه حمل‌ونقل هوایی بواسطه تحریم‌ها، شکاف بسیار زیادی میان وضع موجود و وضع قابل حصول بوجود آورده است.

در زمینه حمل‌ونقل زمینی اعم از جاده‌ای و ریلی از آنجا که ایران در شاهراه‌های اقتصادی قرار دارد اگر بتوانیم قوانین ناظر به ترانزیت را اصلاح کنیم، حجم عظیمی از فرصت و نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ناوگان فراهم می‌شود. عبور کالا از مسیر ایران به سمت اروپا یا شمال ایران می‌تواند مدت زمان حمل را حداقل 10 روز کوتاه‌تر کند که این امر طبیعتاً به‌صرفه‌تر است و کارآیی حمل‌ونقل را افزایش می‌دهد.

در حوزه بنادر و حمل دریایی نیز به همین ترتیب است، با توجه به بنادری که در چابهار داریم ظرفیت توسعه و توجیه اقتصادی قرار گرفتن در شاهراه‌های حمل‌ونقل دریایی بیشتر از بنادری است که توسعه پیدا کرده‌اند. بنابراین به جرأت می‌توان گفت، حمل‌ونقل از ظرفیت‌های بی‌بدیلی است که بر پایه آن می‌توان ایجاد درآمد و کسب‌وکار کرد و پهلو‌به‌پهلوی صنعت نفت آن را پیش برد.

با توجه به میزان درآمد سرانه‌ای که داریم باید به خود آمده و به فعالیت‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و …. از طریق رفع تنگناهای قانونی و مقرراتی سرعت ببخشیم. در این راستا اتاق بازرگانی و مجموعه تشکل‌های حمل‌ونقل بعنوان نماینده بخش خصوصی از نقش مهمی برخوردار هستند. البته ایفای نقش آنها دو‌طرفه است. اینکه ما در بررسی نقادانه این مشکلات، استخراج آنها و ارائه راهکار برای حل آن چقدر فعال باشیم و از طرف دیگر اینکه مجلس تا چه میزان به مشکلات این بخش باور داشته و چقدر در پذیرش راهکارها و نظرات بخش خصوصی انعطاف و آمادگی داشته باشد؛ در هر دو طرف نیاز به کار داریم.

متأسفانه سازمان‌های دست‌اندرکار و دخیل هنوز به مشکلات این بخش باور پیدا نکردند و نگاه به این حوزه بجای اینکه اقتصادی باشد بیشتر امنیتی و نظامی شده است و سایه قاچاق روی این صنعت سنگینی می‌کند. بجای استفاده از فناوری برای اسکن مرتب با سخت و تنگ‌تر کردن دایره قوانین مانع‌سازی کرده و فرصت‌ها را با این نگرش‌ها مورد تهدید قرار می‌دهیم.

مشکل دیگر اینکه، حمل‌ونقل در کشور بعنوان یک صنعت نگاه نمی‌شود؛ وزارت صنعت، معدن و تجارت بدون محاسبه میزان هدررفت سرمایه کل صنعت و حمل‌ونقل را در یک کفه ترازو می‌گذارد و دو شرکت خودروساز را در کفه دیگر قرار می‌دهد. در صورتیکه اگر برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل هزینه شود، تأثیر بسزایی در کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد خواهد داشت. بنابراین ایجاد یک نهاد متولی برای حمل‌ونقل بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.

اخیراً در وزارت راه و شهرسازی معاونتی تحت عنوان حمل‌ونقل ایجاد شده که شاید تا حدی این خلاء حل شده باشد اما وجود یک متولی ویژه برای این صنعت، یک ضرورت است؛ بد نیست نگاهی به مدل کشورهای پیشرو در این زمینه بیندازیم. برخی وزارت حمل‌ونقل دارند، برخی وزارت حمل‌ونقل و ارتباطات، برخی وزارت حمل‌ونقل و صنعت، برخی حمل‌ونقل و انرژی و برخی محیط زیست و حمل‌ونقل. اما ما در ایران حمل‌ونقل را درون زیرساخت‌های ثابت قرار دادیم در حالیکه حمل‌ونقل یک زیرساخت متحرک است و این امر جای نقد دارد.

با این حال در سال‌های گذشته هم که وزارت راه و ترابری یا راه و شهرسازی داشتیم حمل‌و‌نقل همواره بخشی مغفول بود که مورد توجه قرار نمی‌گرفت. در صورتیکه حمل‌ونقل برای کشور ما یک صنعت حیاتی است. برای نفت، گردشگری، آی.سی.تی و … هرکدام یک وزارتخانه داریم ولی حمل‌ونقل عملاً به نظر می‌رسد یک طفیلی محسوب شده است. در اقتصاد کشور باید تمام شئونات ارتباطی در یک وزارتخانه یک‌کاسه شود. به نظر من مدل وزارت حمل‌ونقل و ارتباطات بیشتر مورد تأیید است. حمل‌ونقل با آی.تی و آی.سی.تی و سایر راه‌های ارتباطی حتی خطوط لوله که از کشور رد می‌شود، هم‌سنگ است. اگر همه ابزارهایی که دو نقطه فیزیکی را به هم وصل می‌کند، با هم در یک‌ جا باشند هم‌سنگ، هماهنگ و هم‌افزا خواهند شد.

یادداشت دکتر پدرام سلطانی- گاهنامه حمل و نقل محور توسعه- ویژه‌نامه نوروز 96